همزمان با فراگیری استفاده از چک، مردم با معضل عدم وصول چکها مواجه شدند. با تصویب قانون صدور چک 1382 و وضع ضمانت کیفری بر چکهای بلامحل، در واقع کمی از حجم صدور چکهای بلامحل کاسته شد اما این مشکل همچنان وجود داشت. در نهایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با ایجاد سامانه ای برخط (آنلاین) برای استعلام و صدور دسته چک، اقدام به سامانده ای مساله چک کرده است. بر همین اساس سامانه ی صیاد (سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی چک) بهمنظور متمرکز کردن فرآیند صدور دسته چکهای بانکی از سوی بانک مرکزی عملیاتی شده است. مزیت این سامانه، متمرکز کردن درخواست دسته چک، امکان اعتبارسنجی صاحبان دسته چک و اصالت امضاء آنان است و به این ترتیب از اختصاص دسته چک به افراد فاقد صلاحیت و افراد با سوء پیشینه مالی و بانکی جلوگیری می کند. به طور خلاصه سامانه صیاد ویژگیهای زیر را داراست :
- اختصاص شماره شناسه یکتا به هر برگ از دسته چک صیاد
- ساده تر شدن پیگیری هر برگ چک صیاد در سراسر کشور
- امکان استعلام اعتبار صاحبان حساب و امضاء
- جلوگیری از صدور دسته چک برای افراد با سو پیشینه مالی
- اختصاص بارکد دو بعدی به هر برگ از چک که حاوی اطلاعات برگ چک و صاحب حساب است
- تشکیل یک بانک اطلاعاتی یکپارچه از وضعیت صدور چک در سراسر گشور
- امکان گزارشگیری و آمار از وضعیت دسته چکهای صادر شده در کشور
تفاوت چک صیاد با چک های قبلی
بر خلاف دسته چکهای معمولی که بانک صادرکننده چک، طرح و شکل و شمایل مخصوص به خود را بر روی چکها اعمال میکرد، دسته چک صیاد به صورت یکپارچه و با رنگ گلبهی و ابعاد یکسان منتشر شده است. علاوه بر ویژگیهای ظاهری که برای یکسان سازی تمامی چکها صورت گرفته، سه ویژگی امنیتی در این چک نیز وجود دارد که در سطح اول سری و سریالهای چک به صورت برجسته چاپ شده و با لمس انگشت قابل تشخیص است. در سطح دوم ویژگیهای امنیتی تصویری به شکل واتر مارک و طرح مخفی که با قرار گرفتن چک در معرض نور مشخص می شود را در این چکها مشاهده می کنیم و در نهایت سومین طرح امنیتی این است که ویژگی در این چکها قرار داده شده که با ابزارهای خاصی می شود اصالت چک را مورد بررسی قرار داد، که این ابزارها توسط بانکداران و اشخاصی که استفاده مستمر از چک دارند قابل تهیه است. (تهیه مطلب توسط مرجع حقوقی ایران)
مشخصات امنیتی چکهای صیاد
همانطور که در بخش تفاوتهای چکهای عادی با چک صیاد به برخی از ویژگیهای منحصربفرد این قبیل چکها اشاره شد، در واقع طراحی کلیه نقوش چکهای صیاد به صورت خطی و با استفاده از نرم افزارهای امنیتی انجام گرفته به صورتی که هر خط حامل اطلاعات مربوط به رنگ خود است. در خمیر کاغذ چکهای صیاد نیز از تصویر سه بعدی نشان و عبارت چاپخانه دولتی ایران استفاده شده که در مقابل نور قابل رویت است. همچنین در چک های صیاد، چاپ شماره سریالها با استفاده از مرکب مشکی فلورسنت بوده و تحت تابش نور ماوراء بنفش به رنگ سبز تیره دیده می شود. علاوه بر این در فرایند ساخت کاغذ این چک ها از موادی استفاده شده که در صورت تماس با مواد شیمایی از خود واکنش نشان داده و تغییر رنگ می دهد. استفاده از الیاف فلورسنتی که در سطح کاغذ پراکنده شده اند از دیگر ویژگی امنیتی چکهای صیاد است. این الیاف در زیر نور ماوراء بنفش در چهار رنگ سبز، زرد، قرمز و آبی قابل مشاهده می شوند.
چطور دسته چک صیاد بگیریم
فرد متقاضی دریافت دسته‌چک جدید با مراجعه به شعبه، ثبت اولیه درخواست صدور دسته‌چک را انجام می‌دهد و در صورت تأیید از سوی رئیس شعبه، درخواست او بهمنظور استعلام، به سامانه صیاد بانک مرکزی ارسال می‌شود. چنانچه فرد متقاضی دسته‌چک جدید "صیاد" ازنظر بانک مرکزی، واجد شرایط دریافت دسته‌چک باشد، درخواست او از سامانه صیاد به گروه صدور دسته چک بهمنظور شخصی‌سازی و چاپ چک ارسال و دسته‌چک جدید صادر خواهد شد.
نحوه و سامانه استعلام چک صیاد
متقاضیان و دریافت کنندگان چک صیاد به منظور استعلام از وضعیت صاحب حساب می توانند شناسه استعلامی 16 رقمی بالا سمت چپ متن چک را به شماره پیامک 701701 به صورت : 1*1* شناسه 16 رقمی ارسال کنند و بانک مرکزی در جواب، با پنج رنگ پاسخ را ارسال می کند:
- رنگ سفید : یعنی صادرکننده چک هیچگونه سابقه چک برگشتی ندارد؛
- رنگ زرد: یعنی صادرکننده تنها یک فقره چک برگشتی بنامش ثبت شده است؛
- رنگ نارنجی: یعنی صادرکننده دارای 2 الی 4 فقره چک برگشتی می باشد یا حداقل 20 میلیون تومان تعهد بازپرداخت به بانک دارد؛
- وضعیت قهوه ای : یعنی صادرکننده 5 الی 10 فقره چک برگشتی داشته است؛
- و در نهایت رنگ قرمز : که نشان دهنده ی این است که صادرکننده چک بیش از 10 فقره چک برگشتی دارد یا باید بیش از 50 میلیون تومان به بانک بازگرداند.
زمان اجباری شدن استفاده از چک صیاد
مطابق با گفته های مقامات بانک مرکزی، 15 اردیبهشت سال 97 را پایان ترتیب اثرگذاری چک های قدیمی در سامانه چکاوک اعلام نمودند اما با عنایت به حجم بالای چکهای قدیمی در دست مردم، تاریخ مدنظر تا پایان شهریور ماه 97 تمدید شد. درضمن پس از شهریور ماه چکهای مدت‌دار فقط در شعب بانک صادر کننده قابلیت تعیین تکلیف دارند. (تهیه مطلب توسط مرجع حقوقی ایران)