شماره10179 /152 /110 – 21 /9 /1396
مدیرعامل محترم روزنامه ‌رسمی‌ کشور
گزارش پرونده وحدت‌ رویه ردیف 96 /24 هیأت عمومی دیوان عالی ‌ کشور با مقدمه مربوط و رأی آن به شرح ذیل تنظیم و جهت چاپ و نشر ایفاد می گردد.
ابراهیم ابراهیمی ـ معاون قضایی رییس دیوان عالی کشور
رأی وحدت رویه شماره 761 هیأت عمومی دیوان عالی کشور در خصوص میزان دیه تعیین شده برای شکستگی استخوان بینی
مقدمه
جلسه هیأت ‌عمومی دیوان‌عالی کشور در مورد پرونده وحدت رویه ردیف 96 /24 رأس ساعت 8:30 روز سه‌شنبه مورخ 1396/8/2 به ‌ریاست حجت‌الاسلام‌ و المسلمین جناب آقای حسین کریمی رییس دیوان‌عالی ‌‌کشور و با حضور حجت‌الاسلام‌ و المسلمین جناب آقای محمد مصدق نماینده محترم دادستان ‌کل‌ کشور و شرکت آقایان رؤسا، مستشاران و اعضای ‌معاون کلیه شعب دیوان‌عالی ‌کشور، در سالن هیأت‌ عمومی تشکیل شد و پس از تلاوت آیاتی از کلام‌الله مجید و قرائت گزارش ‌پرونده و طرح و بررسی نظریات مختلف اعضای شرکت‌کننده درخصوص مورد و استماع نظر دادستان محترم ‌کل‌ کشور، به ‌ترتیب‌ ذیل، به ‌صدور رأی وحدت‌ رویه ‌قضایی شماره 761 - 1396/8/2 منتهی گردید.
الف: گزارش پرونده
براساس گزارش 192422 - 1395/9/16 آقای رییس سازمان بازرسی کل کشور و ضمایم آن درخصوص میزان دیه تعیین شده برای شکستگی استخوان بینی موضوع ماده 593 قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392 از شعب 102 و 1123 دادگاه‌های کیفری 2 شهرستان‌های قرچک و تهران آراء مختلف صادر شده است که خلاصه جریان آنها به شرح ذیل منعکس می‌گردد:
الف. طبق محتویات پرونده 8200820 شعبه 102 دادگاه کیفری 2 شهرستان قرچک، آقای اسمعیل ... بر اثر سانحه رانندگی مصدوم شده و پزشک قانونی درخصوص مورد، به موجب گواهی شماره 28969 /م /16 /1 - 1394/9/16 اعلام کرده است: «کلیه ضایعات احراز شده و واجد ارش عبارتند از: 1. خراشیدگی (حارصه) سمت راست بینی. 2. کبودی مخاط داخلی لب بالا. 3. شکستگی استخوان بینی که منجر به فساد بینی نگردیده و ارش آن چهار درصد از دیه کامل انسان تعیین می‌گردد. 4. لقی دو دندان پیشین که ارش آنها جمعاً به میزان شش دهم درصد از دیه کامل انسان تعیین می‌گردد» پس از طرح شکایت در حوزه قضایی قرچک و طی مراحل قانونی، شعبه 102 دادگاه کیفری 2 این شهرستان در پرونده شماره 940790 مورخ 1394/11/15 چنین رأی داده است:
«درخصوص اتهام علی ... دایر بر ایراد صدمه بدنی غیرعمدی ناشی از بی‌احتیاطی در امر رانندگی، دادگاه با ملاحظه اوراق و محتویات پرونده، کیفرخواست صادره دادستان محترم دادسرای عمومی و انقلاب قرچک، گزارش و تحقیقات مرجع انتظامی، شکایت شاکی ......، گواهی پزشکی قانونی، نظریه کارشناس راهنمایی و رانندگی، اقاریر صریح متهم و نظر به سایر قراین و امارات موجود در پرونده دادگاه بزه انتسابی به متهم را محرز و مسلم دانسته، مستنداً به مواد 448، 449، 488، 593، 620، 709 و 714 قانون مجازات اسلامی حکم به محکومیت متهم به پرداخت یک درصد دیه کامل انسان بابت خراشیدگی (حارصه) سمت راست بینی، سه هزارم دیه کامل انسان بابت کبودی مخاط داخلی لب بالا، چهار درصد دیه کامل انسان بابت ارش شکستگی استخوان بینی که منجر به فساد بینی نگردیده است و شش دهم درصد دیه کامل انسان بابت ارش لقی دو دندان پیشین یک سمت راست بالا و یک سمت چپ بالا در حق شاکی اسماعیل ... صادر و اعلام می‌دارد و درخصوص جنبه عمومی بزه انتسابی دادگاه مستنداً به ماده 717 قانون مجازات اسلامی با رعایت بند 1 ماده 3 قانون نحوه وصول برخی از درآمدهای دولت حکم به محکومیت متهم به پرداخت دو میلیون ریال جزای نقدی صادر و اعلام می‌دارد. رأی صادره حضوری و ظرف بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در محاکم تجدیدنظر استان تهران می‌باشد.»
ب. به حکایت پرونده 600866 شعبه 1123 کیفری در تهران خانم نرگس ... در تاریخ 1394/2/25 در تصادف رانندگی مصدوم شده و پزشکی قانونی منطقه جنوب تهران در این باره طی گواهی 16891 /م /12 – 1394/5/31 نوشته است: «پرونده بیمارستانی و گرافی بررسی شد در اثر اصابت جسم سخت حدود مورخ 25 /2 /1394 (تاریخ پذیرش درمانگاهی) دچار شکستگی بدون جابه‌جایی استخوان بینی شده است که تحت جااندازی قرار گرفته است که میزان ارش آن چهار درصد (4 %) دیه کامل انسان تعیین می‌گردد. نیاز به معاینه مجدد ندارد» و شعبه 1123 دادگاه کیفری 2 تهران نیز راجع به شکایت خانم نرگس ... از راننده مقصر در پرونده 940635 چنین رأی داده است:
«درخصوص اتهام آقای علی‌بخش ... اهل کرمانشاه ساکن تهران آزاد با قرار قبولی کفالت دایر بر بی‌احتیاطی در امر رانندگی منجر بر ایراد صدمه بدنی غیرعمدی نسبت به شاکیه نرگس ... دادگاه با توجه به کیفرخواست صادره به شماره 4600866 - 94 مورخ 1394/9/31 از دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه 14 تهران، شکایت شاکی، نظریه کارشناس رسمی دادگستری، نظریه پزشکی قانونی، اقرار مقرون به واقع متهم در جلسه رسیدگی و توجهاً به سایر قراین و امارات موجود در پرونده وقوع امر انتسابی را محرز و مسلم دانسته و مستنداً به مواد 448، 488، 489 و 593 قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392 و ماده 717 قانون مارّ‌الذکر مصوّب 1375 با رعایت بند 1 ماده 3 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین نامبرده را به پرداخت یک دهم دیه کامل انسان، بابت شکستگی بدون جابه‌جایی استخوان بینی بدون عیب و نقص اصلاح شده در حق مجنی‌ٌعلیه ظرف سال از تاریخ وقوع تصادف و پرداخت دو میلیون ریال جزای نقدی در حق صندوق دولت محکوم می‌نماید. رأی صادره حضوری و ظرف بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر در محاکم تجدیدنظر تهران است.»
و علت تعیین دیه شکستگی بینی به میزان ده‌ درصد، بر خلاف نظریه پزشکی قانونی را طی نامه 404 - 1396/3/22 اینطور توجیه کرده است: «بازگشت به استعلام شماره 9864 /152 /110 مورخ 9 /3 /1396 راجع به علت تعیین دیه شکستگی بینی به میزان ده‌ درصد بر خلاف نظریه پزشکی قانونی: نظر به ماده 593 قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392 که میزان دیه شکستگی بینی را درصورتی‌که بدون عیب و نقص اصلاح شود یک دهم دیه کامل دانسته، صرف‌نظر از عدم تعریف فساد بینی در قانون مذکور با عنایت به اینکه فساد بینی در مقابل شکستن استخوان بینی یا سوراخ کردن یا سوزاندن و یا امثالهم نیامده، بلکه به عنوان مصداق فساد بینی ذکر شده و نظر به سابقه تقنینی راجع به دیه شکستگی بینی که براساس منابع فقهی از جمله تحریرالوسیله حضرت امام خمینی (ره) و نظریه مشهور می‌باشد دلالت بر آن دارد که در صورت شکستگی بینی و اصلاح و جبران بدون عیب آن موجب یکصد دینار است، لذا با توجه به نظریه پزشکی قانونی که شکستگی بینی را بدون جابه‌جایی استخوان گواهی نموده، موجب یک ‌دهم دیه کامل انسان است و ارش به آن تعلق نمی‌گیرد.»
با توجه به مراتب اعلام شده چون شعبه 1123 دادگاه کیفری 2 تهران برای شکستگی بدون جابه‌جایی استخوان بینی که بدون عیب و نقص اصلاح شده و پزشکی قانونی میزان ارش را چهار درصد دیه کامل انسان تعیین کرده است طی رأی صادر شده در پرونده به شماره بایگانی 940635 به پرداخت یک‌ دهم دیه کامل انسان حکم داده و اقدام خود را هم به شرح مذکور در نامه فوق‌الاشعار توجیه کرده است، ولی شعبه 102 دادگاه کیفری 2 شهرستان قرچک برای شکستگی استخوان بینی که منجر به فساد نشده است به همان اندازه که در نظریه پزشکی قانونی تعیین کرده‌اند (4 %)، حکم داده و با این ترتیب اختلاف استنباط از ماده 593 قانون مجازات اسلامی در تعیین ما به ازاء شکستگی استخوان بینی که منجر به فساد بینی نشده و بدون جابه‌جایی و عیب و نقص اصلاح شده، به وقوع پیوسته است، لذا در اجرای ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری مصوّب 1392 طرح موضوع را برای صدور رأی وحدت رویه قضایی تقاضا می‌نماید.
حسین مختاری - معاون قضایی دیوان‌عالی کشور
ب: نظریه دادستان کل کشور
«موضوع پرونده عبارت است از استنباط‌های مختلف از ماده 593 قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392 که مقرر می‌دارد: «شکستن استخوان بینی که موجب فساد بینی و از بین رفتن آن شود دیه کامل دارد و چنانچه بدون عیب و نقص اصلاح شود موجب یک دهم دیه کامل و اگر با عیب و نقص بهبود پیدا کند، موجب ارش است. در کج شدن بینی یا شکستن استخوان بینی که منجر به فساد آن نشود، ارش ثابت می‌شود.» شعبه 102 دادگاه کیفری 2 شهرستان قرچک درخصوص شکستگی استخوان بینی با استنباط از این ماده مرتکب را به پرداخت ارش محکوم کرده و مقرر نموده است که چون این شکستگی منجر به فساد بینی نشده است، لهذا به استناد ذیل آن ماده ارش تعلق می‌گیرد در حالی که شعبه 1123 دادگاه کیفری 2 تهران در پرونده مشابه با استنباط از همان ماده مرتکب را بابت شکستگی استخوان بینی که بدون عیب و نقص اصلاح شده به پرداخت یک دهم دیه کامل در حق مجنی‌علیه محکوم کرده است. همانطوری که ملاحظه می‌شود درخصوص شکستگی بینی، دادگاه کیفری 2 قرچک با استنباط از ماده 593 قانون مجازات اسلامی مرتکب را به پرداخت ارش و دادگاه کیفری 2 تهران در پرونده مشابه با استنباط از همان ماده مرتکب را به پرداخت یک دهم دیه کامل در حق مجنی‌علیه محکوم کرده است. اینک استنباط خود را از ماده قانونی فوق به شرح زیر اعلام می‌کنم: قانونگذار در ماده 593 قانون مجازات اسلامی درخصوص شکستگی استخوان بینی چهار صورت را بیان کرده است که هر کدام حکم خاص خود را دارد و هیچ‌گونه تعارضی با هم ندارند: 1- استخوان بینی به گونه‌ای بشکند که بینی فاسد و از بین برود و اصلاح نشود در این صورت دیه کامل ثابت است. 2- استخوان بینی بشکند و بینی نیز فاسد شود، ولی بدون نقص و عیب اصلاح شود در این صورت یک دهم دیه کامل ثابت است. 3- استخوان بینی بشکند و بینی نیز فاسد شود، ولی با نقص و عیب اصلاح شود در این صورت ارش ثابت است. 4- استخوان بینی بشکند، ولی شکستگی آن همراه با فساد نباشد در این صورت نیز ارش ثابت است. سه صورت اول مربوط به موردی است که شکستگی استخوان توأم با فساد بینی باشد. منظور از فساد بینی به تعبیر صاحب جواهر، سقوط بینی است یعنی افتادن بینی روی صورت به نحوی که چهره ظاهری فرد تغییر یابد (روشن است که منظور از فساد بینی از بین رفتن بویایی نیست، زیرا این موضوع در ماده 693 قانون مجازات اسلامی حکم خاصی دارد همچنین منظور از آن قطع کردن و جدا کردن بینی نیست، زیرا این موضوع نیز در ماده 592 به طور مستقل مطرح شده است و نیز منظور از آن فلج شدن بینی نیست زیرا این موضوع در ماده 595 همان قانون مطرح شده است) صورت چهارم از چهار صورت فوق مربوط به آن شکستگی استخوان بینی است که همراه با فساد بینی نباشد به تعبیر دیگر صورت چهارم مربوط به موردی است که صدمه ضعیف باشد به طوری که چهره ظاهری فرد با شکستن استخوان بینی تغییر نکند. بنابراین با ملاحظه صورت‌های چهارگانه فوق مشخص می‌شود که ماده 593 قانون مجازات اسلامی برای هر چهار صورت به صورت جداگانه حکم خاصی پیش‌بینی کرده است و هیچکدام تعارضی با همدیگر ندارند. در نتیجه استنباط‌های شعب دادگاه‌های کیفری تا جایی که منطبق با این برداشت از ماده 593 باشد مورد تأیید است.»
ج: رأی وحدت‌ رویه شماره 761 - 1396/8/2 هیأت عمومی دیوان‌عالی کشور
مستفاد از مقررات مبحث سوم از فصل سوم بخش دوم قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392 و سوابق تقنینی راجع به دیه بینی، چنانچه صدمه وارده به این عضو، بدون آسیب به قسمت‌های دیگر آن، فقط به شکستگی استخوان منجر شود و این شکستگی بدون ایجاد عیب و نقص اصلاح و جبران شود موجب یک دهم دیه کامل خواهد بود. بر این اساس رأی شعبه 1123 کیفری دو تهران در حدی که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص می‌گردد. این رأی مطابق ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری در موارد مشابه برای شعب دیوان‌عالی کشور، دادگاه‌ها و سایر مراجع قضایی و غیر آن لازم‌الاتباع است.
هیأت عمومی دیوان‌عالی کشور