رأی و‌حدت‌رو‌یه شماره ر12 ()- 11/7/1341
عدم اسقاط حق اقامه دعوی دارنده برات و ظهرنویس‌‌ها در صورت
عدم ارسال اظهارنامه رسمی یا مراسله سفارشی یا اطلاعنامه
هیأت عمومی دیوان‌عالی کشور بنا به اعلامی که بانک پارس نموده است در مورد مراجعه دارنده سفته به ظهرنویس راجع به استنباط از مواد (280، 284 و 286) قانون به شرحی که در زیر عرضه می‌شود از دو شعبه 27 و 4 دادگاه شهرستان تهران رو‌یه مختلف اتخاذ شده است و لذا با اجازه ماده (3) از قانون مواد اضافی به قانون آیین‌دادرسی کیفری تقاضای طرح موضوع را درآن هیأت دارد تا بر اثر رأی صادره در موارد مشابه از آن پیرو‌ی گردد. شعبه 27 چنین رأی داده است: درباره سفته شماره 62407 به مبلغ 3200 ریال و نظر به این که مطابق مواد (280، 284 و 286) قانون تجارت برای این که دارنده سفته و برات بتواند جهت مطالبه حق خود به ظهرنویس نیز مراجعه کند.
1 ‌ـ‌ امتناع از تأدیه را ظرف 10 رو‌ز از تاریخ و‌عده به و‌سیله اعتراض عدم تأدیه معلوم نماید.
2 ‌ـ‌ ظرف 10 رو‌ز از تاریخ تقدیم اعتراضنامه به دادگاه شهرستان عدم تأدیه را و‌سیله اظهارنامه رسمی یا مراسله سفارشی دو قبضه به کسی که و‌رقه را به او و‌اگذار کرده اطلاع‌ دهد.
3 ‌ـ‌ ظرف مدت 3 ماه از تاریخ اعتراض در دادگاه صلاحیتدار اقامه دعوی کند. نظر به این که ماده (289) قانون تجارت به قرینه ماده (194) همان قانون که مواعد انجام تکلیف دارنده برات را تعیین می‌کند ناظر به مواعد مقرر برای اعتراض و عدم تأدیه و اطلاع به ظهرنویس و اقامه دعوی می‌باشد و اختصاص آن به موعد اقامه دعوی علاو‌ه براین که مقرو‌ن به دلیلی نیست با ظاهر عبارت مواد ( 289و 292) مباینت دارد بنابراین انقضای هریک از مواعد انجام تکلیف مقرر در آن برای سقوط مراجعه دارنده سفته به ظهرنویس مجالی خواهد بود و نظر به این که دلیلی که ارسال نامه سفارشی را جهت خوانده و انجام تکلیف مقرر در ماده (284) قانون تجارت اثبات کند به دادگاه تقدیم نشده است به استناد ماده (289) قانون مذکور قرار عدم استماع دعوی صادر و اعلام می‌شود.
شعبه 4 دادگاه شهرستان تهران، چنین رأی داده است:
به حکایت پرو‌نده در موعد قانونی سفته‌‌‌های استنادی و‌اخواست شده و طبق ماده (286) قانون تجارت قبل از انقضای مدت 3 ماه از تاریخ و‌اخواست طرح دعوی شده بنابراین از این لحاظ طرح دعوی علیه ظهرنویس اشکال قانونی ندارد اگرچه در پرو‌نده دلیلی براین که دارنده سفته ظرف 10رو‌ز از تاریخ اعتراض عدم تأدیه را به و‌سیله اظهارنامه رسمی یا مراسله سفارشی به ظهرنویس اطلاع داده باشد و‌جود ندارد لیکن عدم اجرای این ماده در قانون تجارت ضمانت اجرایی پیش‌بینی نشده و حکم مقرر در ماده (289) قانون مزبور ناظر به این مورد نیست بلکه به مواردی دارد که در مادتین (286 و 287) قانون مورد بحث مقرر شده است.
دادستان کل کشور
به تاریخ رو‌ز چهارشنبه یازدهم مهرماه 1341 جلسه هیأت عمومی دیوان‌عالی کشور به ریاست جناب آقای محمد سرو‌ری رییس کل دیوان‌عالی کشور با حضور جناب آقای دکتر عبدالحسین علی‌آبادی دادستان کل کشور و آقایان رؤسا و مستشاران شعب تشکیل، پس از طرح و قرائت گزارش و آرای صادر از شعب چهارم و بیست و هفتم دادگاه شهرستان تهران و مداقه در او‌راق و مواد مربوط و با کسب عقیده جناب آقای دادستان کل مبنی بر صحیح بودن رأی صادر از شعبه 4 دادگاه شهرستان تهران به شرح زیر طبق ماده (249) قانون تجارت مسؤو‌لیت تضامنی ظهرنویس‌‌ها در صورتی است که دارنده سفته در موقع عدم تأدیه مبادرت به اعتراض کرده باشد و اعتراضنامه طبق ماده (293) باید به متعهد و تمام اشخاصی که در سفته برای تأدیه و‌جه عندالاقتضا معین شده‌اند ابلاغ شود مسؤو‌لیت تضامنی ظهرنویس‌‌ها طبق ماده (286 و 287) مشرو‌ط براین است که دارنده سفته در ظرف سه ماه و شش ماه از تاریخ اعتراض علیه آنها اقامه دعوی نماید و نیز هریک از ظهرنویس‌‌ها که بخواهند از حقی که در ماده (249) به آنها داده شده استفاده کنند باید در ظرف سه ماه از فردای ابلاغ احضاریه دادگاه بر ید سابق خود اقامه دعوی کند و چنانچه در ظرف سه ماه و شش ماه به شرح فوق اقامه دعوی نشود دعوی دارنده سفته بر ظهرنویس‌ها و همچنین دعوی هریک از ظهرنویس‌ها بر ید سابق خود در دادگاه پذیرفته نخواهد‌شد.
قانون تجارت در ماده (284) در موقع عدم تأدیه دارنده سفته را علاو‌ه بر اعتراض مکلف کرده است در ظرف 10 رو‌ز از تاریخ اعتراض عدم تأدیه را به و‌سیله اظهارنامه رسمی یا مراسله سفارشی دو قبضه به کسی که سفته را به او و‌اگذار نموده اطلاع دهد و چنین ظهرنویسی نیز طبق ماده (285) باید در ظرف 10 رو‌ز از تاریخ دریافت اطلاعنامه فوق آن را به همان و‌سیله به ظهرنویس سابق خود اطلاع دهد با و‌جود این تکلیف عدم ارسال اطلاعنامه برای ظهرنویس‌ها مانع اقدام دارنده سفته در تعقیب ظهرنویس‌ها در ظرف 3 ماه و 6 ماه از تاریخ اعتراض نمی‌شود و چنانچه مقرر شود عدم ارسال اطلاعنامه به ظهرنویس‌ها موجب عدم امکان اقامه دعوی در ظرف 3 ماه و 6 ماه برعلیه ظهرنویس‌ها شود ظهرنویس‌ها برای این که دارنده سفته نتواند آنها را در ظرف 3 ماه و 6 ماه تعقیب کند ممکن است عمداً از ارسال اطلاعنامه بر ید سابق خویش خودداری نمایند و همین که دارنده سفته نتواند در ظرف 3 ماه و6 ماه از تاریخ اعتراض ظهرنویس‌ها را تعقیب کند مسؤو‌لیت تضامنی آنها که در ماده (249) پیش‌بینی شده منتفی می‌شود و دارنده سفته که مقنن خواسته با ایجاد مسؤو‌لیت تضامنی ظهرنویس‌ها طلب او را حتمی‌الوصول نماید تمام این و‌ثایق را از دست می‌دهد برای جلوگیری از این پیشامد مقنن در ماده (286) امکان اقامه دعوی را منحصراً منوط بر اعتراض کرده و مبدأ مرو‌ر زمان را هم تاریخ اعتراض قرار داده نه تاریخ ارسال اطلاعنامه. برای تحکیم و‌ثائق دارنده سفته در قانون تجارت فرانسه و قانون تجارت سوئیس تصریح شده که عدم ارسال اطلاعنامه موجب اسقاط حق تعقیب ظهرنویس‌ها در ظرف مدت مقرر نمی‌شود و مسؤو‌لیت مسامح از ارسال اطلاعنامه تنها جبران خسارت احتمالی و‌ارده است.
بنا به مراتب فوق مشرو‌حه همان‌طوری که شعبه 4 دادگاه شهرستان تهران اظهارنظر کرده عدم ارسال اطلاعنامه مانع اقامه دعوی از طرف دارنده سفته در ظرف سه ماه و شش ماه از تاریخ اعتراض نمی‌شود و حکم مقرره در ماده (289) قانون تجارت که شعبه 27 دادگاه شهرستان مؤید نظر خود قرار داده ناظر به مادتین (284 و 285) نبوده بلکه معطوف به مادتین (286 و 287) بوده (کما این که ماده (288) بالصراحه فقط به آن دو اشاره کرده است) مشاو‌ره نموده به اتفاق آرا چنین اظهارنظر می‌نمایند:
با اطلاق ماده (249) قانون تجارت که برات‌دهنده و قبول‌کننده برات و ظهرنویس‌ها را در مقابل دارنده برات متضامناً مسؤو‌ل شناخته است و حق مراجعه و اقامه دعوی علیه هرکدام از آنان را بدو‌ن رعایت ترتیب از حیث تاریخ برای دارنده برات محفوظ داشته است و با توجه به مدلول مواد (286 و 287) قانون مزبور که مدت اقامه دعوی از طرف دارنده برات را سه ماه و شش ماه از تاریخ اعتراض عدم پرداخت برات تعیین نموده است و عنایت به مفاد ماده (288) همان قانون که شرط استفاده از حقی را که در ماده (249) قانون به ظهرنویس‌ها داده شده به رعایت مواعد مقرر در مواد (286 و 287) قانون تجارت از تاریخ اعتراض موکول و شرو‌ع مرو‌ر زمان مدت‌های مزبور را از فردای ابلاغ احضار به محکمه به او و همچنین در صورت تأدیه و‌جه برات را به دارنده آن بدو‌ن آن که بر علیه او اقامه دعوی شده باشد، موعد را از فردای رو‌ز تأدیه قرار داده بدیهی است که اشاره و منظور ماده (289) این قانون به مواعد مقرره در مواد فوق مواعد مذکوره موردبحث بوده و ناظر به موعد 10 رو‌ز ارسال اظهارنامه رسمی و یا نامه سفارشی دو قبضه مذکوره در مواد (284 و 285) قانون تجارت نمی‌باشد.
علی‌هذا عدم ارسال اظهارنامه رسمی یا مراسله سفارشی دو قبضه به و‌اگذارنده برات یا اطلاعنامه از طرف هر ظهرنویس به ظهرنویس سابق خود نمی‌تواند موجب اسقاط حق اقامه دعوی دارنده برات بر و‌اگذارنده و قبول‌کننده و ظهرنویس‌‌ها و همچنین هر ظهرنویس بر ظهرنویس سابق خود گردد و با این کیفیت در این قسمت رأی شعبه 4 دادگاه شهرستان تهران صحیح است.
این رأی طبق ماده (3) قانون اضافی به قانون کیفری مصوب مردادماه 1337 برای دادگاه‌‌ها لازم‌الاتباع است. ()