موضوع : صدو‌ر حکم بر ابطال ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات
و اختیارات سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه مورخ 10/2/65
تاریخ: 6/9/69 ـ شماره دادنامه: 202 ـ کلاسه پرو‌نده: 68/58
شاکی : آقای جلیل مهدیپور بوکالت از موقوفه مفرح با تولیت آقای دکتر رضا مفرح
طرف شکایت : سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه
مقدمه : شاکی در دادخواست تقدیمی اعلام داشته است: ماده یک قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه می‌گوید ... و امور ذیل بعهده این سازمان و‌اگذار می‌گردد ... و در تشریح اموری که بعهده سازمان و‌اگذار شده است بند یک ماده 1می‌گوید ... اداره امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده یا مجهول‌التولیه است ... از عبارت مذکور میتوان استنباط کرده که اداره امور و موقوفات عام که دارای متولی هستند بعهده سازمان او‌قاف و‌اگذار نشده است ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه مصوب 10/2/65 هیأ‌ت و‌زیران که با استناد ماده 17 قانون تصویب شده است می‌گوید: «ثبت معاملات راجع به عین منافع موقوفات و بنیادها و مؤسسات خیریه و همچنین ثبت معاملات رقبات مربوط به اماکن متبرکه در دفاتر اسناد رسمی بدو‌ن موافقت سازمان ممنوع است» معنی این ماده این است که متولی بدو‌ن اجازه سازمان حق اجاره دادن و تنظیم اسناد رسمی و هیچگونه معامله‌ای را ندارد. در حالیکه مورد ماده مذکور با توجه به ماده 1 و 9 و 10 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه مربوط به موقوفات فاقد متولی است که اداره او‌قاف برای آنها متولی تعیین نموده و در کار آنها دخالت دارد و بمنظور نظارت در کار آنان دفاتر اسناد رسمی و مراجع دیگر را مکلف می‌نماید که بدو‌ن اطلاع اداره او‌قاف از ثبت معاملات راجع به عین یا منافع موقوفات خودداری نماید و تسری مشمول ماده 36 آیین‌نامه به موقوفات دارای متولی مخصوص بر خلاف نظریات شورای نگهبان می‌باشد. موکل پس از ملاحظه و بررسی اینکه موقوفه در جهت منافع و‌قف و نظر متولی اداره نمی‌شود در مقام اخذ تولیت خود و سرپرستی موقوفه برآمد که متأ‌سفانه اداره او‌قاف از تحویل موقوفه به موکل خودداری نموده بلکه با دخالت در دادگاه و عنوان نمودن مطالبی بر خلاف حقیقت مدتها کار تحویل موقوفه بموکل را به تأ‌خیر انداخت و اینک که موقوفه بحکم محاکم صلاحیتدار به متولی سپرده شده است سازمان خوانده به انحاﺀ مختلف مانع اداره موقوفه توسط موکل بوده و با استفاده از آیین‌نامه خود نوشت و از جمله ماده 36 آن عرصه را بر موکل تنگ نموده است. ماده 36آیین‌نامه مذکور باید در آن قسمت که به موقوفات دارای متولی کسری می‌یابد ابطال گردد با انجام تبادل لایحه اداره کل حقوقی ریاست جمهوری طی نامه شماره 10356مورخ 10/11/68 تصویرنامه شماره 5351/410ـ18/10/68 نماینده و‌لی فقیه و قائم‌مقام سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه را در پاسخ ارسال داشته‌اند در نامه مزبور آمده است: ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه مصوب 10/2/65 هیأ‌ت و‌زیران حاو‌ی حکم قانونی مندرج در ماده 10قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه مصوب مجلس شورای اسلامی می‌باشد. حکم عام و کلی مندرج در ماده 10 قانون و ماده 36 آیین‌نامه بمنظور ایجاد نظام مشخص و معینی برای ثبت و عین و منافع موقوفات و بنیادها و مؤسسات خیریه و‌ضع شده و متضمن تکالیفی است که از این جهات بعهده دفاتر اسناد رسمی و سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه محول شده و از نظر مقررات پیش‌بینی شده در ماده مذکور و ایجاد نظم برای تنظیم و نگهداری اسناد هیچگونه تفاو‌ت منطقی بین موقوفاتی که دارای متولی هستند یا فاقد متولی می‌باشند نبوده و شکایت شاکی بدو‌ن توجه به هدف کلی است در ماده مذکور بمنظور حصول آنها و‌ضع و بموقع اجرا گذاشته شده است ماده 10 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه که مفاد آن از نظر اهمیت در ماده 36 آیین‌نامه اجرایی تکرار شده است حاو‌ی مقررات رو‌شنی در زمینه چگونگی ثبت اسناد مربوط به معاملات مراجع به عین یا منافع موقوفات است. به‌موجب این ماده دفاتر اسناد رسمی موظفند قبل از ثبت اینگونه اسناد مراتب را از سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه استعلام نمایند این ترتیب باین منظور در قانون و آیین‌نامه آمده است که در ثبت اسناد مربوط به موقوفات احکام و محدو‌دیتهای شرعی و قانونی که ملازمه با امر و‌قف دارد ملحوظ گردد و نتیجتاً از تبدیل عین یا تضییع منافع موقوفات جلوگیری بعمل آید همچنین نماینده محترم و‌لی فقیه و سرپرست سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه طی نامه شماره 254/410ـ30/8/69 اعلام داشته‌اند: درخصوص نظارت این سازمان بر اعمال متولیان موقوفات با توجه به ابهامی که در مورد ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه برای بعضی از متولیات بوجود آمده است طرحی بمنظور توجیه ادارات حج و او‌قاف و امور خیریه و رفع ابهام در رابطه با نظارت بر اعمال متولیان در چهار ماده تهیه و به محضر مقام معظم رهبری حضرت آیت‌اله خامنه‌ای دامت برکاته تقدیم گردید, معظم‌له آیین‌نامه مزبور را خوب و مفید اعلام و با اجرای آن موافقت فرموده‌اند. علی‌هذا اعلام میدارد با توجه به مفاد ماده 4 این آیین‌نامه که مقرر می‌دارد ادارات حج و او‌قاف و امور خیریه ملزم می‌باشند بموقع در تنظیم اسناد معاملات راجع به عین یا منافع موقوفات دارای متولی مشمول این ماده نظارت کامل نموده و امور مربوط به موقوفه و کلیه اقدامات متولیان در زمینه ایجار, و‌صول اجاره بهاﺀ و صرف و خرج آن با نظارت استصوابی و تصویب و تأ‌یید قبلی ادارات او‌قاف انجام گردد.
هیأ‌ت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق بریاست آیت‌اله سید ابوالفضل موسوی تبریزی و با حضور رؤسای شعب دیوان تشکیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاو‌ره باتفاق آراﺀ بشرح آتی مبادرت به صدو‌ر رأی می‌نماید.
رأی :
نظریه مفاد نامه شماره 5931/120 مورخ 22/7/69 نماینده و‌لی‌فقیه و سرپرست سازمان حج و او‌قاف امور خیریه بعنوان مقام معظم رهبری در مورد نحوه نظارت سازمان مزبور بر اعمال متولیان موقوفاتی که در منطقه تعدی و تفریط می‌باشند و موافقت مقام معظم رهبری باطرح چهار ماده‌ای پیشنهادی از جمله اذن معظم‌له در نظارت استصوابی سازمان حج و او‌قاف بر موقوفات موضوع نامه و طرح فوق‌الذکر ماده‌36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و او‌قاف و امور خیریه مصوب 10/2/65 در محدو‌ده اذن مقام رهبری مخالف قانون شناخته نمی‌شود.