یکی از مجازاتهای اشخاصی که چک بلامحل و بعضا منتج به برگشت خوردن صادر می کنند، ممنوعیت در اختیار داشتن مجدد دسته چک میباشد. در طبیعی ترین حالت ممکن اگر صادرکننده چکی که برگشت خورده و منجر به ثبت سوءاثر در سوابق بانکی ایشان شده و از داشتن مجدد دسته چک محروم شده است، اقدامی نسبت به رفع سوء اثر ننماید، پس از گذشت هفت سال از تاریخ صدور گواهی نامه عدم پرداخت آن، به صورت خودکار از سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی رفع سوء اثر میشود.
گذشت مدت زمان هفت سال از تاریخ صدور گواهی پرداخت موجب رفع سواثر می شود
نیک پیداست که اشخاص عموما تاب تحمل سپری شدن هفت سال را نخواهند داشت و در پی رفع سوء اثر محرومیت داشتن دسته چک در کوتاهترین زمان اقدام می کنند. مطابق با بخشنامه های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، در صورتی که شخصِ در شرف محرومیت از داشتن دسته چک ظرف مدت 10 روز کاری پس از برگشت چک، اقدام به تأمین کسری موجودی حساب جاری یا ارائه لاشه چک یا رضایت نامه محضری از ذینفع ننماید، بانک موظف است اطلاعات مربوط به گواهی نامه عدم پرداخت را به سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی ارسال کند.
حال اگر صادرکننده ی چک بلامحل در مدت 10 روز کاری موفق به تأمین موجودی مبلغ چک نشود، در سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی اطلاعات ایشان ثبت و از داشتن مجدد دسته چک محروم میشود، اما در چنین صورتی شخص محروم شده از داشتن دسته چک می تواند با پیمودن مراحلی که در بخشنامههای بانک مرکزی آورده شده، نسبت به رفع سوءاثر سوابق منفی خویش در سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی اقدام کند.
الف- تأمین موجودی و پاس شدن وجه چک
مطابق با بخشنامه 2666 مورخ 78/8/8، در نخستین اقدام نسبت به رفع سوءاثر از سوابق بانکی فرد خاطی، ایشان می بایست مبلغ مندرج در متن چک یا کسری چک برگشت خورده را به حساب جاری خود واریز نموده و پس از دریافت مبلغ چک توسط ذینفع چک، بانک نسبت به رفع سوءاثر از محرومیت در اختیار داشتن دسته چک براساس صورت حساب صادرکننده چک بلامحل، اقدام مقتضی را بعمل می آورد.
ب- ارائه لاشه چک برگشتی به شعبه
با عنایت به بخشنامه/2666 مورخ 78/8/8، در صورت وصول چک، صاحب حساب (صادرکننده چک) یا وکیل قانونی ایشان پس از اخذ لاشه چک برگشتی از ذینفع، جهت رفع سوءاثر آن را به شعبه مربوطه ارائه می نماید.
پ- ارائه رضایت نامه محضری ذینفع چک به شعبه مربوطه
در صورتی که پس از پرداخت مبلغ چک از سوی صادرکننده، بنا به دلایلی نظیر مفقود شدن، به سرقت رفتن و سوختن و ... امکان ارائه لاشه چک وجود ندارد، ذینفع چک( شخصی که گواهی عدم پرداخت وجه چک به نام ایشان صادر شده است)، با حضور در دفترخانه اسناد رسمی، رضایت خود را مبنی بر دریافت مبلغ چک اعلام نموده و شعبه مربوطه با دریافت رضایت نامه ممهور به مهر دفترخانه اسناد رسمی، نسبت به رفع سوء اثر از چک مورد نظر و ابطال آن اقدام می نماید. این فرض را نیز بایست متصور شد که اگر ذینفع چک شخصی حقوقی دولتی (شهرداری) یا نهاد عمومی غیردولتی( بنیادها و سازمان تأمین اجتماعی) باشد، صرفا می تواند با ارائه نامه رسمی از طرف ارگان مربوطه، رضایت خود را اعلام نموده و بانک با دریافت رضایت نامه مزبور، نسبت به رفع سوء اثر از چک مورد نظر و ابطال آن اقدام نماید.(تهیه مطلب توسط مرجع حقوقی ایران)
ت-واریز مبلغ چک به سپرده قرض الحسنه جاری و مسدود نمودن آن به مدت 24 ماه
در صورت عدم تحقق دو شرط فوق (ارائه لاشه چک و رضایتنامه محضری ذینفع به شعبه مربوطه)، متقاضی رفع سوءاثر چک برگشتی، معادل تمام یا کسری موجودی مبلغ چک به حساب قرض الحسنه جاری واریز می کند مشروط بر اینکه سپرده قرضالحسنه جاری مشتری نزد شعبه مفتوح و توسط مراجع قضایی مسدود نشده باشد، و درخواست مسدود شدن وجه مزبور را به منظور پرداخت چک برگشتی ذیربط تا زمان تعیین تکلیف قطعی چک برگشتی، و یا حداکثر به مدت 24 ماه، به شعبه مربوطه ارائه می نماید. در چنین صورتی، شعبه مربوطه موظف است ظرف پنج روز کاری، نامه تأمین وجه چک را به اطلاع شخصی که گواهی عدم پرداخت به نام ایشان صادر شده است، برای مراجعه به بانک و دریافت وجه چک، برساند.
ث- ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر از سوابق چک برگشتی
ممکن است متقاضی رفع سوء اثر از چک برگشتی با طرح دعوایی نسبت به بلاجهت بودن وجه پرداختی یا با طرح دعوای متقابل علیه دارنده گواهی عدم پرداخت چک، صدور چک را به دلایلی از روی سوء نیت، اقدامات متقلبانه و کلاهبرداری، ماهیت صوری قرارداد منتج شده به صدور چک و حتی جعل متن چک به اثبات برساند، که در این صورت محکمه حکم به عدم پرداخت مبلغ چک و متعاقب آن رفع سوء اثر از سوابق بانکی شخص متقاضی را می دهد.
ج- انقضای مدت نگهداری سوابق چکهای برگشتی در سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی
مدت مرور زمان رفع سوء اثر از چک برگشتی همانطور که فوقا بیان شد هفت سال است، که در صورت عدم اقدام متقاضی نسبت به رفع سوء اثر از سابقه چک برگشتی، سابقه هر چک برگشتی صرفا پس از انقضای مدت هفت سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، به صورت خودکار از سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی رفع سوء اثر میگردد. مطابق با بخشنامههای 999 مورخ 182/11/3، 2300 مورخ 84/11/26 و 1260 مورخ 85/9/22 به بانکها ابلاغ شده تا این امکان برای اشخاص حقیقی و حقوقی فراهم شود تا بدون ارائه مدارک مثبته فوق، و فقط بر مبنای مانده تعداد چکه ای برگشتی و با مرور زمان هفت ساله از خدمات بانکی نظیر افتتاح حساب جاری و دریافت دسته چک جدید بهره مند گردند. (تهیه مطلب توسط مرجع حقوقی ایران)