نخست: شکایت از کارفرما بابت عدم پرداخت حقوق
متاسفانه با توجه به وضعیت اقتصادی کشور و افزایش روبه رشد تعطیلی اصناف تولیدی و صنعتی، طرح شکایت از کارفرما به جهت عدم پرداخت حقوق و مزایای کارگران و بیمه شدگان خویش در مراجع حل اختلاف اداره کار و نیز سازمان تأمین اجتماعی تبدیل به امری شایع گردیده است. ولیکن این دلیل بر عدم پیشگیری و احقاق حق شخص محق (کارگران) نمی شود.
دریافت سوابق بیمه ای و شکایت در اداره کار
خواهان در این دعوی ابتدا می بایست به اداره کار محل مراجعه و تقاضای مجوز به منظور اخذ سوابق بیمه ای از شعبه تأمین اجتماعی را نماید. سپس با در دست داشتن مجوز مربوطه به شعبه تأمین اجتماعی مراجعه و سوابق بیمه ای خود را دریافت نماید؛ به این دلیل که در طرح دعوای عدم پرداخت حقوق و مزایا، سوابق بیمه ای از جمله مستندات خواهان محسوب می شود. سپس با در دست داشتن مستندات و مدارک (سوابق بیمه ای، مدارک هویتی، و هر گونه دلیلی دال بر اشتغال به کار در آن واحد صنفی و عدم دریافت حقوق و مزایا (شهادت شهود) به شعبه ارجاعات اداره کار محل مراجعه و دادخواست خود را تنظیم می نمایید. پس از تنظیم دادخواست مبنی بر عدم پرداخت حقوق و مزایا بیمه شده، شعبه مربوطه وقت رسیدگی حضوری تعیین می نماید، و در همین راستا نامه ای تحت عنوان نامه ی سازش به خواهان داده تا خوانده(کارفرما) را از تاریخ جلسه مطلع نماید تا در صورتی که دفاعیاتی دارد، در آن جلسه حضور پیدا کند.
با عنایت به عنوان جلسه، عموما سعی می شود در این جلسه اختلافات حل و فصل گردد و بین طرفین سازش برقرار شود. اما ممکن است سازشی میان طرفین تحقق نیابد و دعوا به جلسه تشخیص شخص محق کشیده شود. در جلسه تشخیص رأیی که در جلسه سازش توسط کارشناسان اداره کار صادر گردیده به طرفین ابلاغ می گردد؛ اگر همچنان به رأی صادره اعتراض شود، دعوا به آخرین جلسه، یعنی جلسه حل اختلاف ارجاع داده می شود. در این جلسه طرفین حاضر گردیده و مطابق با ماده ی 87 قانون آیین دادرسی کار که مقرر می کند « ارایه دلایل و مدارک دال بر وجود رابطه کار فیمابین طرفین و میزان مزد و مزایای بالاتر از حداقل قانونی و میزان سابقه کار در کارگاه به عهده کارگر و ارایه دلایل و مدارک بر تأدیه حقوق مذکور و یا عدم شمول مقررات قانون کار به رابطه طرفین به عهده کارفرماست» ادله و مستندات خویش را ارائه دهد.
در نتیجه اصل بر اثبات حقوق و مزایای پرداختی از سوی کارفرما می باشد و به صرف ادعای عدم پرداخت از سوی کارگر کفایت می کند. پس از استماع دفاعیات و دلایل طرفین رأی نهایی صادر و طرفین در هر صورت ملزم به اجرای آن می باشند. ممکن است یکی از طرفین در هر مرحله از رسیدگی به دعوی حاضر نشود؛ در این رابطه ماده ی 59 قانون آیین دادرسی کار مصوب 91 مقرر می کند « مرجع رسیدگی کننده می تواند در صورت عدم حضور هر یک از طرفین فقط برای یک نوبت جلسه رسیدگی را تجدید کند ».
دوم: شکایت از کارفرما بابت عیدی و سنوات
پیش از پرداختن به طرح شکایت از کارفرما، می بایست با شرایط و ضوابط عیدی و سنوات آشنا شویم. عیدی در واقع مبلغی است که در پایان هر سال کارفرما ملزم به پرداخت آن به کارگران تحت پوشش بیمه ای خویش می باشد و به کلیه ی کسانی که مشمول قانون کار از جمله دائمی، موقت، ساعتی،پاره وقت و غیره هستند، تعلق می گیرد. مطابق قانون کار عیدی هر کارگر معادل 2 ماه پایه حقوق است (بدین صورت که حقوق پایه ی هر کارگر در آن سال مبنا قرار می گیرد برای مثال در سال 97 کارفرما می بایست در حدود معادل 2/222/000 تومان به ازای هر پرسنل خود عیدی پرداخت کند). این نکته را بایست خاطر نشان نمود که هر مدت که شخص در آن سال به اشتغال مشغول بوده بدین گونه که حتی اگر در آن سال یک ماه مشغول به کار بوده، در به ازای آن مستحق دریافت عیدی می باشد.
حق سنوات چیست
در خصوص سنوات پایان خدمت نیز، هر کارفرما موظف است مادامی که کارگر از کار فارغ شد از قبیل بازنشستگی، ازکارافتادگی، فوت و استعفا و حتی اخراج معادل یک ماه آخرین پایه حقوق کارگر، مبلغی بعنوان سنوات یا پاداش پایان خدمت پرداخت کند. میزان حق سنوات با توجه به ارگان اشتغال به خدمت متفاوت است؛ ولیکن نبایست از حداقل حقوق کارگری در آن سال کمتر باشد اما قانون سقفی برای آن تعیین ننموده است. حال ممکن است در خصوص پرداخت عیدی و سنوات میان کارفرما و کارگر اختلافی حادث گردد. برای مثال ممکن است کارفرما از پرداخت سنوات سالانه کارگران سرباز زند یا میزان مبلغ عیدی را بنا بر تصریح قانونی، به میزان کمتری پرداخت کند. در این صورت کارگرانی که حق و حقوقشان تضییع گشته می توانند با رعایت مراحل پیش گفته شده از بابت طرح شکایت عدم پرداخت حقوق (مطلب بالا) در اداره کار طرح شکایت اقامه نمایند. خوشبختانه در رویه ی جاری رسیدگی به این قسم دعاوی، اصل بر عدم پرداخت حقوق و مزایای کارگران است من جمله عیدی و سنوات؛ کارفرما می بایست با ارائه ادله و مستندات پرداخت حقوق فوق الذکر به کارگران را اثبات نماید و کارگر صرفا می بایست طرح شکایت را مطرح و در صورت وجود مستنداتی دال بر عدم پرداخت، آنها را به کارشناس مربوطه اداره کار تقدیم نماید.
سوم: مهلت و فرصت طرح شکایت از کارفرما
ممکن است کارگران پس از مدت مدیدی فراغت از کار به هر دلیلی، مطلع شوند که حقوق و مزایای ایشان از قِبل شغل مربوطه از سوی کارفرما پرداخت نشده است (عموما در خصوص عدم پرداخت حق بیمه کارگران)؛ در چنین صورتی کارگران آیا قادر خواهند بود که پس از گذشت زمان طولانی از تاریخ فراغت از کار علیه کارفرمای سابق طرح شکایت نمایند؟
تبصره نخست ماده ی 13 قانون کار مهر تأییدی بر ارجحیت حقوق و مطالبات کارگران حتی با گذشت زمان زده است. « مطالبات کارگر جزء دیون ممتازه بوده .... ». در نتیجه این قسم حقوق و مطالبات مشمول مرور زمان اقامه دعوی قرار نمی گیرد و هر زمانی که کارگران از تضییع حقوق خویش مطلع شدند با ارائه دلایل و مستندات می توانند احقاق حق نمایند.