شرکت تعاونی جمعیتی ترکیب یافته از اشخاصی است که داوطلبانه برای تحقق اهداف مشترک و سازمانی اقتصادی که براساس دموکراسی اداره می گردد، تشکیل می یابد و هر یک از ایشان به طور منصفانه در تأمین سرمایه لازم سهیم می شوند و به سهم خویش مسئولیت سود و زیان ناشی از عملیات و کارهایی را که خود به نحو مؤثر در آن شرکت داشته اند، بر عهده می گیرند. در تعریفی دیگر از شرکتهای تعاونی آمده است که، شرکتی است از اشخاص حقیقی و یا حقوقی که به منظور رفع نیازمندیهای مشترک و بهبود وضع اقتصادی اعضاء از طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری آنان موافق با اصول وضع شده در قانون یا اساسنامه شرکت، تشکیل می شود.
قانون تجارت ایران مصوب 1311 از لحاظ نوع فعالیت، شرکتهای تعاونی را به تعاونی تولید و تعاونی مصرف (توزیع) تقسیم نموده است. در ماده 190 ق.ت مقرر شده «شرکت تعاونی تولید شرکتی است که بین عده ای از ارباب حِرف تشکیل میشود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیاء یا اجناس به کار می برند». در نتیجه سرمایه شرکا، تخصص ایشان در شرکت محسوب می شود و از قِبل فعالیت خویش منتفع خواهند شد.
ماده 192 ق.ت در تعریف شرکت تعاونی مصرف مقرر می کند « شرکت تعاونی مصرف (توزیع)، شرکتی است که برای مقاصد ذیل تشکیل میشود:
1-فروش اجناس لازمه برای مصارف زندگانی اعم از اینکه اجناس مزبوره را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند؛
2-تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هر یک از آنها».
ویژگیهای شرکت های تعاونی
اولین ویژگی شرکتهای تعاونی مصرف، تأدیه سرمایه های نقدی یا غیرنقدی شرکا به شرکت است؛ زیرا برعکس شرکت تعاونی تولید، شرط وجود آورده از سوی شرکا از مستترات این ماده است. این در حالی است که مطابق با ماده 18 قانون شرکتهای تعاونی مصوب 1350، شرکتهای تعاونی در سه رشته کشاورزی، مصرف و کار و پیشه طبقه بندی می شوند که بررسی آنها از حوصله این مطلب خارج است.
همانطور که اشاره شد، وجود تخصص متناسب با حوزه کاری شرکت تعاونی تولید، شرط اصلی تأسیس این قسم شرکتها محسوب می شود؛ در همین راستا، ماده 191ق.ت مقرر می کند:« اگر در شرکت تولید یک عده از شرکا در خدمت دایمی شرکت نبوده یا از اهل حرفه که موضوع عملیات شرکت است نباشند لااقل دو سوم اعضای اداره کننده شرکت باید از شرکایی انتخاب شوند که حرفه آنها موضوع عملیات شرکت است».
نوع دیگر تقسیم بندی شرکتهای تعاونی براساس شرکتهای سهامی انجام میشود و به تعاونی عام و تعاونی خاص طبقه بندی می گردند؛ ماده 193 صراحتا چنین اجازه ای به شرکتهای تعاونی مصرف را داده و مقرر میدارد: « شرکت تعاونی اعم از تولید یا مصرف ممکن است مطابق اصول شرکت سهامی یا بر طبق مقررات مخصوصی که با تراضی شرکا ترتیب داده شده باشد، تشکیل بشود ... ». بنابراین در چنین صورتی می بایست مقررات شرکتهای سهامی را از جمله تشکیل مجمع عمومی مؤسس و سایر مجامع، تعیین مدیران و بازرسان شرکت و... را رعایت نمایند. مقرره دیگری که در صورت تشکیل شرکت تعاونی سهامی می بایست رعایت گردد، تبدیل حصه یا آورده شرکا به قطعات سهام میباشد؛ در ماده 194 ق.ت بیان شده «در صورتی که شرکت تعاونی تولید یا مصرف مطابق اصول شرکت سهامی تشکیل شود حداقل سهام یا قطعات سهام ده ریال خواهد بود و هیچیک از شرکا نمی توانند در مجمع عمومی بیش از یک رأی داشته باشند».
(تهیه و انتشار مطلب توسط مرجع حقوقی ایران)
روش تشکیل شرکت تعاونی
برای تشکیل شرکت تعاونی، مؤسسین شرکت شامل متقاضیان دارای شرایط مذکور در مواد فوق، نسبت به تدوین طرح پیشنهادی و تنظیم اساسنامه در انطباق با قانون بخش تعاون 1350، دعوت به عضویت افراد واجد شرایط و تشکیل اولین مجمع عمومی (عادی) جهت تصویب اساسنامه و تعیین مدیران و بازرسان شرکت اقدام می نمایند. مؤسسین در نگارش طرح پیشنهادی، ضرورت تأسیس تعاونی و ارائه دلایل توجیهی مبنی بر تناسب اهداف تشکیل تعاونی با اهداف و برنامه های جمهوری اسلامی ایران بالاخص در راستای اصول 43 و 44 قانون اساسی، با ذکر میزان سرمایه ثابت و در گردش، تعداد و مشخصات شرکای داوطلب، قید میزان سهم لازم التأدیه هر عضو، سوابق و مهارت های صاحبان حِرف، نام شعبه صندوق تعاون برای افتتاح حسابهای تعاونی را ذکر نموده و با معرفی نماینده ای، طرح پیشنهادی اساسنامه را به اداره کل تعاون ارائه می نماید.
مدارک لازم برای ثبت شرکت تعاونی
مدارکی که مؤسسین بایستی ارائه نمایند عبارت است از
الف- تصویر شناسنامه و مدارک تحصیلی؛
ب- گواهی پایان خدمت نظام وظیفه یا معافیت؛
پ- برگ عدم سوء پیشینه (کارکنان رسمی و پیمانی دولت با ارائه گواهی یا حکم کارگزینی از بند ب و پ معافند).
شرایط و مراحل ثبت شرکت تعاونی
مؤسسین پس از اخذ موافقت تشکیل شرکت از اداره کل تعاون اقدامات زیر را انجام خواهند داد
1- دریافت مجوز فعالیت در حوزه فعالیتی مندرج در طرح پیشنهادی اساسنامه بنام مؤسسین شرکت تعاونی در شرف تأسیس.
2- تدوین اساسنامه پیشنهادی.
3- افتتاح حساب به نام «تعاونی در شرف تأسیس» در بانک توسعه تعاون و یا حسابی که توسط بانک توسعه تعاون در یکی از بانک ها تعیین می گردد.
4- دعوت از اشخاص (اعم از حقیقی یا حقوقی) واجد شرایط ضمن اعلام خلاصه ای از کلیات طرح پیشنهادی اساسنامه، شرایط عضویت و مهلت پذیرش تقاضای عضویت، شماره و مشخصات حساب افتتاح شده و مبلغ لازم التادیه هر یک از اعضا و ذکر نحوه صدور آگهی های متعاقب تا تشکیل اولین مجمع عمومی عادی صاحبان سهام.
5- بررسی شرایط داوطلبان و پذیرش واجدین شرایط عضویت و دریافت گواهی واریز وجه لازم التادیه سهام آنها و صدور اجازه نامه ورود به مجمع عمومی عادی.
6- ارزیابی آورده های غیرنقدی داوطلبان عضویت توسط کارشناس رسمی دادگستری و با رعایت ملاحظات قانونی.
7- انتشار آگهی دعوت اولین مجمع عمومی عادی در جراید یا روزنامه های کثیرالانتشار.
8- ثبت نام داوطلبین تصدی سمتهای مدیریت و بازرسی.
9- ارسال یک نسخه از آگهی دعوت به منظور درخواست از اداره تعاون جهت معرفی ناظر در اولین مجمع عمومی عادی.