زن و مردی که تصمیم به تشکیل زندگی مشترک زناشویی می‌گیرند، پس از جاری شدن عقد نکاح (ازدواج)، تعهدات و حقوقی دارند. این تعهدات که در مقابل حقوقی را برای طرف دیگر به همراه دارد، می‌تواند تعهدات عاطفی، زناشویی، مالی و غیره باشد. علاوه بر حقوق عاطفی یا تشیید مبانی خانواده که زوجین در کانون خانواده برعهده دارند، حقوق مالی زوجه نیز از اهمیت قابل ملاحظه‌‌ای به ویژه پس از طلاق و پایان نکاح برخوردار است. یکی از این حقوق مالی که بر عهده شوهر و به نفع زن می‌باشد، مهریه است. از آنجایی که هر نوع حق مالی قابل بخشش است، بنابراین مهریه نیز قابل بخشش (بذل) است.
در همین راستا پرسش هایی نسبت به بخشش یا بذل مهریه مطرح می گردد که شامل؛ معنای بذل مهریه به چه معناست؟ چند نوع بذل وجود دارد؟ در چه صورت امکان رجوع از بذل مهریه وجود دارد؟ آیا رجوع از بذل مهریه بعد از طلاق توافقی امکان‌پذیر است؟ و چگونه هبه در زمان درخواست رجوع از بذل مهریه باید اثبات شود؟
بذل مهریه به معناست؟
بذل یا بخشش مهریه و به دنبال آن رها کردن مرد از تعهد به پرداخت مهریه (بری کردن ذمه مرد) نوعی معاف کردن مرد از پرداخت مهریه به خواست زن است. در واقع بخشش مهریه می‌تواند به صورت کلی یا بخشی از مهریه باشد.
انواع بذل مهریه
در مجموع زن به دو صورت می‌تواند مهریه خود را ببخشد:
- ابراء: در این حالت، زن با بخشیدن مهریه خود به مرد، موجب اسقاط تعهد مرد به پرداخت مهریه می‌شود. طبق ماده 289 قانون مدنی، ابراء از موجبات از بین رفتن تعهد می‌باشد و ابرای شوهر از پرداخت مهریه دیگر قابل رجوع نمی‌باشد. برای مثال اگر مهریه یک خانم 110 سکه بوده باشد، با بخشش این تعداد سکه به عنوان مهریه، مرد دیگر متعهد به پرداخت آن نمی‌باشد. مهریه باید دین یعنی وجه نقد یا سکه باشد تا مشمول ابراء گردد.
- هبه: به معنی بخشش است اما دو نوع هبه وجود دارد، هبه معوض و هبه غیرمعوض. هبه معوض به این معنی است که زن در ازای انجام یا عدم انجام کاری (مثل طلاق یا صلح) مهریه خود را ببخشد. برای مثال زن می‌تواند در ازای موافقت مرد با طلاق، مهریه خود را هبه کند. اگر مهریه هبه معوض شده باشد و عوض هم داده شده باشد، دیگر قابل رجوع نمی‌باشد (ماده 803 قانون مدنی). اما در صورتی که هبه مهریه در ازای طلاق باشد، اگر زن در دوران عده قصد رجوع از بخشش مهریه کند، از آن جایی که طلاق بائن بوده است با رجوع از بخشش مهریه، انقلابی در نوع طلاق ایجاد می شود، و طلاق به رجعی تبدیل شده و تا پایان عده مرد می تواند به رابطه زوجیت رجوع کند(ماده 1145 قانون مدنی). هبه باید طبق ماده 47 قانون ثبت در دفتر اسناد رسمی ثبت گردد، در غیر این صورت اعتباری نخواهد داشت. مگر اینکه اصالت آن در دادگاه اثبات شود. هبه غیرمعوض، به معنی بخشش مهریه بدون عوض و چشم‌داشتی می‌باشد. در هبه مهریه باید عین مال مانند یک اتومبیل یا شش دانگ یک خانه باشد. هبه غیرمعوض قابل رجوع می‌باشد.
طلاق توافقی و بذل مهریه
عده‌ای بر این باورند که در طلاق توافقی، مهریه باید به طور حتم بخشیده شود. در حالی که کاملا غلط است. در طلاق توافقی زوجین در خصوص مهریه نیز باید به توافق برسند. این توافق گاه با بخشش کامل و گاه با بخشش بخشی از مهریه می‌باشد. حتی ممکن است مهریه با توافق طرفین و رضایت شوهر بخشیده نشود. در طلاق توافقی در خصوص روش پرداخت نیز باید توافق گردد.
اما آیا مهریه بذل شده در طلاق توافقی قابل رجوع است؟
در صورت طلاق توافقی، زن می‌تواند تنها در دوران عده طلاق، به مهریه رجوع نماید. اگرچه طلاق توافقی به عنوان طلاق خلع و زیرمجموعه طلاق بائن محسوب می‌گردد، اما زن می‌تواند در دوران عده از بخشش مهریه خود رجوع کرده و دوباره آن را از شوهر خود طلب نماید. در این صورت، طلاق بائن نیز تبدیل به طلاق رجعی گردیده و مرد می‌تواند در دوران عده رجوع کرد و قصد خود بر تشکیل دوباره رابطه زناشویی را اعلام نماید.
اثبات هبه در زمان درخواست رجوع به مهریه
اگر هبه در قالب سند رسمی در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شده باشد، دیگر نیازی به اثبات هبه در زمان رجوع به مهریه یا رجوع از بذل (هبه) نمی‌باشد. اما اگر بذل در قالب سند عادی بوده باشد، لازم است زن بذل مهریه را در محکمه به اثبات رساند تا بتواند از آن رجوع کند.